Tarihçe
1. Niğde Tarihi
1.1 Pers ve Helen Dönemi
Bölgenin M.Ö. 612’de Kimmerlerin, sonrasında Medlerin ve M.Ö. 546 tarihinden itibaren Perslerin hâkimiyetine girdiği görülür. M.Ö. 334 tarihinde Büyük İskender’in Anadolu fethine başlaması ile bölgedeki Pers hâkimiyeti sona ermiştir.
1.2. Roma-Bizans Dönemi
Büyük İskender’in Kapadokya seferinden sonra bölgeden ayrılması ve doğu seferine devam ederken hayatını kaybetmesi üzerine Niğde Bölgesinin İran kökenli krallar tarafından idare edilmeye başlandığı görülmüştür. Bu durum M.S. 17 yılına kadar devam etmiştir. Sonrasında ise bölge Romalıların hâkimiyetine girerek Roma’nın bir eyaleti haline gelmiştir.
M.S. 395 tarihinde ise Roma İmparatorluğu ikiye ayrılmış ve bölgede Bizans hâkimiyeti hüküm sürmeye başlamıştır. Bizans döneminde de Loulon/Lü’lü’e (Ulukışla) ve Tyana (Kemerhisar)’nın önemini korumaya devam ettikleri görülmektedir. Tyana Bizans devri eyalet merkezlerinden birisidir. Bölgenin VII. asırdan itibaren Arap saldırılarına maruz kaldığı bilinmektedir.
1.3. Anadolu Selçukluları Dönemi
1071 Malazgirt Zaferini müteakip başlayan Anadolu’nun fütuhatı kısa sürede birçok şehrin ele geçirilmesini sağlamıştır. Niğde’nin de ilk fetihlerle ele geçirilen merkezlerden biri olduğu kaynaklar tarafından belirtilmektedir. Niğde çevresinin Danişmend Melik Gazi ve oğlu Emir Gazi tarafından fethedildiği ve bölgenin onlara ikta olarak verildiği ifade edilmiştir. Bu durumun 1178 tarihine kadar devam ettiği belirtilmiştir. II. Kılıç Arslan Danişmend hâkimiyetine son vererek Anadolu Selçukluların egemenliğini tesis etmiştir.
1.4. Osmanlı Dönemi
Niğde, Yıldırım Bayezid döneminde Osmanlı topraklarına katılmış ise de Timur ile Yıldırım Bayezid arasındaki 1402 tarihli Ankara Savaşı’ndan sonra tekrar Karamanoğulları hâkimiyetine girmiş, Osmanlı Devleti topraklarına ancak Fatih Sultan Mehmed döneminde katılabilmiştir.
Fatih döneminde Niğde’nin Osmanlı topraklarına katılışı 1471 yılında olmuştur. Bu tarihten sonra Niğde, Osmanlıların yıkılışına kadar Karaman eyaletine bağlı bir Osmanlı sancak şehri olarak varlığını sürdürmüştür.
II. Mahmud döneminde 1831 tarihinde, Osmanlı ülkesinde ilk kez nüfus sayımı yapılmış, Niğde merkezinde 1.661 hanenin bulunduğu belirlenmiştir. Yine bu sayımda Niğde merkezinde 3.353 erkek nüfusun, köylerle birlikte de 4.248 erkek nüfusun Niğde’de yaşadığı tespit edilmiştir.
1.5. Milli Mücadele Dönemi
Bu dönemde Niğde’de ilk teşkilatlanma Muhittin Bey (Osmanlı Meclisi Mebusanı Niğde Milletvekili) tarafından gerçekleştirilmiştir.
Niğde, Sivas Kongresine Mustafa Soylu (öğretmen), Halit Hami (Mengi) (tüccar, belediye başkanı) ve Dellalzade Hacı Osman Efendi’yi (Nevşehir) delege olarak göndermiştir.
Niğde ve çevresi özellikle Adana ve çevresindeki Fransızlara ve onların bünyelerinde yer alan Ermenilere karşı mücadelede aktif şekilde rol oynamaktadır.
Niğde ve çevresinde işgal tehlikesinin iyice hissedilmeye başlaması, halkı gizlice teşkilatlanmaya itmiştir. Niğde’deki teşkilatlanma için tek engel Niğde mutasarrıfının Damat Ferit’in adamı olmasıdır. Atatürk’ün Samsun’a çıkışına müteakip Niğde’de bulunan fırka kumandanı Binbaşı Mümtaz Bey mutasarrıfı tutuklayıp elleri kelepçeli bir şekilde Atatürk’e göndermiştir. Bundan sonraki çalışmaların ise daha açıktan yapıldığı ve Milli teşkilatların bir nefes aldığı görülür.
Yine Niğde’de bulunan 11. Piyade Tümeninin Pozantı’nın işgali üzerine Niğde, Bor, Nevşehir ve Ürgüp’ten gelen müfrezeleri birleştirerek önce Ulukışla’ya, oradan da Pozantı’ya sevk ederek bir cephe açtıkları görülmektedir.
4-11 Eylül 1919’da toplanan Sivas Kongresi askeri düzenlemeler de yapmıştır. Niğde’de bulunan 11. Tümen’e Ulukışla-Pozantı hattında örgütlenecek Kuvayı Milliye çetelerini destekleme görevi verilmiştir. 11. Tümen’in desteğiyle oluşturulan ve ağırlığını Ulukışla’ya veren Kuvayı Milliye, Adana’daki Fransız işgaline karşı zorunlu bir direniş yürütmüştür. Başında Tekelioğlu Sinan Bey’in bulunduğu Kuvayı Milliye birlikleri düzenledikleri birliklerle Fransızlara ağır kayıplar vermiştir. Sonunda Mayıs 1920’de Binbaşı Mesnil komutasındaki Fransız birliğini Pozantı’da tutsak almışlardır.
Sakarya Zaferi sonrası İtilaf Devletleri’nin 22 Mart 1922 tarihinde teklif ettikleri mütareke metnine tepki gösteren Niğde eski mebusu (Mebusan Meclisi) Muhittin Bey’in, 28 Mart 1922 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisine gönderdiği bir telgrafta; Niğde halkının başlatılan Milli Mücadelenin Misak-ı Milli çizgisinde sonuçlanmasına kadar mücadeleye devam etmesi gerektiğini belirtmiştir.
Niğde’nin Milli Mücadelenin başladığı ilk andan itibaren aktif olarak faaliyet gösterdiği söylenebilir. Özellikle Adana ve Pozantı cephelerinde Niğde’de bulunan 11. Tümen’in aktif rol oynadığı görülmektedir. Niğde, Adana ve Pozantı cephelerine hem asker ve mühimmat, hem de erzak takviye etmiştir. Yine bölgede görülen azınlıkların taşkınlıklarına halkın oldukça sağduyulu yaklaşarak onların faaliyetlerini bertaraf ettikleri bilinmektedir. Adana ve Pozantı cephesindeki başarılarda hiç kuşkusuz Niğde’deki 11. Tümen’in çok büyük katkıları ve başarıları söz konusudur. Böylece Fransız ve bünyesindeki Ermenilerin Anadolu içlerine işgallerini genişletmeleri bu faaliyetlerle durdurulmuştur.
1.6. Cumhuriyet Dönemi
II. Meşrutiyet döneminde bağımsız sancak konumuna getirilen Niğde, Cumhuriyet döneminde il olmuştur.
Cumhuriyetin ilanından sonra 3 semtten (Şehiriçi, Tepeviran ve Kayabaşı) oluşan Niğde boşluğu doldurma yönünde gelişme göstermiştir. Bu dönemde ihtiyacı karşılayamayan resmi binalar yenilenmiş, cadde ve sokaklarda düzenlemelere gidilmiştir. Niğde’nin gelişmesindeki en büyük etkenlerden biri olan demiryolu ve istasyon binası 1933 yılında açılmıştır. 1960 tarihinde 21 mahalleden oluşan şehir, üç semtin arasındaki geniş boşluğun resmi binalar tarafından doldurulmasıyla, bütünlük kazanmaya başlamıştır.
1960’lı yılların başında genel hizmet binaları şehri oluşturan semtlerin ortasındaki geniş alana yerleşmiştir. Bu merkezdeki resmi binaların yoğunluğunu okullar oluşturmaktadır. Ayrıca Çocuk Yetiştirme Yurdu, Vakıf Öğrenci Yurdu, Çocuk Kütüphanesi ve Halk Kütüphanesi eğitim amaçlı kurumlar arasında sayılabilir. 1949 yılında Lise, 1957 yılında İlköğretmen Okulu, 1945’te Erkek ve Kız Enstitüsü açılmıştır. Ayrıca Hüdavend Hatun Türbesi yanında iki katlı Ebe Okulu mevcuttur. 1956 tarihinde Nüfus Müdürlüğü binası inşa edilmiştir. 1961 tarihinde Meteoroloji ve Karayollarına ait binalar tesis edilmiştir. 1955’te Verem Dispanseri Binası, 1960 tarihinde stadyum yanına bir Spor Bölge binası yapılmıştır. Fidanlık ve mezbaha binası 1960’ larda tesis edilen binalar arasında sayılabilir. Şehrin ticari yönünün gelişmesi için 1949’da Ziraat Bankası, 1953’te İş Bankası ve Halk Bankası, 1958’de Emlak Kredi Bankası kurulmuştur.
1992 yılında da şehirde Niğde Üniversitesi’nin kurulması şehrin gelişmesindeki en önemli etkenlerden biri olmuştur
1.7. Niğde’nin İdari Tarihi
Niğde, 1924 yılında Cumhuriyet döneminin ilk mülki taksimatıyla İl statüsüne kavuşmuştur. 1954 yılında Nevşehir, 1989 yılında Aksaray’ın il olmasıyla bugünkü mülki sınırlarını almıştır.
Niğde’nin Merkez İlçe, Altunhisar, Bor, Çamardı, Çiftlik ve Ulukışla olmak üzere altı ilçesi bulunmaktadır.
1.1 Pers ve Helen Dönemi
Bölgenin M.Ö. 612’de Kimmerlerin, sonrasında Medlerin ve M.Ö. 546 tarihinden itibaren Perslerin hâkimiyetine girdiği görülür. M.Ö. 334 tarihinde Büyük İskender’in Anadolu fethine başlaması ile bölgedeki Pers hâkimiyeti sona ermiştir.
1.2. Roma-Bizans Dönemi
Büyük İskender’in Kapadokya seferinden sonra bölgeden ayrılması ve doğu seferine devam ederken hayatını kaybetmesi üzerine Niğde Bölgesinin İran kökenli krallar tarafından idare edilmeye başlandığı görülmüştür. Bu durum M.S. 17 yılına kadar devam etmiştir. Sonrasında ise bölge Romalıların hâkimiyetine girerek Roma’nın bir eyaleti haline gelmiştir.
M.S. 395 tarihinde ise Roma İmparatorluğu ikiye ayrılmış ve bölgede Bizans hâkimiyeti hüküm sürmeye başlamıştır. Bizans döneminde de Loulon/Lü’lü’e (Ulukışla) ve Tyana (Kemerhisar)’nın önemini korumaya devam ettikleri görülmektedir. Tyana Bizans devri eyalet merkezlerinden birisidir. Bölgenin VII. asırdan itibaren Arap saldırılarına maruz kaldığı bilinmektedir.
1.3. Anadolu Selçukluları Dönemi
1071 Malazgirt Zaferini müteakip başlayan Anadolu’nun fütuhatı kısa sürede birçok şehrin ele geçirilmesini sağlamıştır. Niğde’nin de ilk fetihlerle ele geçirilen merkezlerden biri olduğu kaynaklar tarafından belirtilmektedir. Niğde çevresinin Danişmend Melik Gazi ve oğlu Emir Gazi tarafından fethedildiği ve bölgenin onlara ikta olarak verildiği ifade edilmiştir. Bu durumun 1178 tarihine kadar devam ettiği belirtilmiştir. II. Kılıç Arslan Danişmend hâkimiyetine son vererek Anadolu Selçukluların egemenliğini tesis etmiştir.
1.4. Osmanlı Dönemi
Niğde, Yıldırım Bayezid döneminde Osmanlı topraklarına katılmış ise de Timur ile Yıldırım Bayezid arasındaki 1402 tarihli Ankara Savaşı’ndan sonra tekrar Karamanoğulları hâkimiyetine girmiş, Osmanlı Devleti topraklarına ancak Fatih Sultan Mehmed döneminde katılabilmiştir.
Fatih döneminde Niğde’nin Osmanlı topraklarına katılışı 1471 yılında olmuştur. Bu tarihten sonra Niğde, Osmanlıların yıkılışına kadar Karaman eyaletine bağlı bir Osmanlı sancak şehri olarak varlığını sürdürmüştür.
II. Mahmud döneminde 1831 tarihinde, Osmanlı ülkesinde ilk kez nüfus sayımı yapılmış, Niğde merkezinde 1.661 hanenin bulunduğu belirlenmiştir. Yine bu sayımda Niğde merkezinde 3.353 erkek nüfusun, köylerle birlikte de 4.248 erkek nüfusun Niğde’de yaşadığı tespit edilmiştir.
1.5. Milli Mücadele Dönemi
Bu dönemde Niğde’de ilk teşkilatlanma Muhittin Bey (Osmanlı Meclisi Mebusanı Niğde Milletvekili) tarafından gerçekleştirilmiştir.
Niğde, Sivas Kongresine Mustafa Soylu (öğretmen), Halit Hami (Mengi) (tüccar, belediye başkanı) ve Dellalzade Hacı Osman Efendi’yi (Nevşehir) delege olarak göndermiştir.
Niğde ve çevresi özellikle Adana ve çevresindeki Fransızlara ve onların bünyelerinde yer alan Ermenilere karşı mücadelede aktif şekilde rol oynamaktadır.
Niğde ve çevresinde işgal tehlikesinin iyice hissedilmeye başlaması, halkı gizlice teşkilatlanmaya itmiştir. Niğde’deki teşkilatlanma için tek engel Niğde mutasarrıfının Damat Ferit’in adamı olmasıdır. Atatürk’ün Samsun’a çıkışına müteakip Niğde’de bulunan fırka kumandanı Binbaşı Mümtaz Bey mutasarrıfı tutuklayıp elleri kelepçeli bir şekilde Atatürk’e göndermiştir. Bundan sonraki çalışmaların ise daha açıktan yapıldığı ve Milli teşkilatların bir nefes aldığı görülür.
Yine Niğde’de bulunan 11. Piyade Tümeninin Pozantı’nın işgali üzerine Niğde, Bor, Nevşehir ve Ürgüp’ten gelen müfrezeleri birleştirerek önce Ulukışla’ya, oradan da Pozantı’ya sevk ederek bir cephe açtıkları görülmektedir.
4-11 Eylül 1919’da toplanan Sivas Kongresi askeri düzenlemeler de yapmıştır. Niğde’de bulunan 11. Tümen’e Ulukışla-Pozantı hattında örgütlenecek Kuvayı Milliye çetelerini destekleme görevi verilmiştir. 11. Tümen’in desteğiyle oluşturulan ve ağırlığını Ulukışla’ya veren Kuvayı Milliye, Adana’daki Fransız işgaline karşı zorunlu bir direniş yürütmüştür. Başında Tekelioğlu Sinan Bey’in bulunduğu Kuvayı Milliye birlikleri düzenledikleri birliklerle Fransızlara ağır kayıplar vermiştir. Sonunda Mayıs 1920’de Binbaşı Mesnil komutasındaki Fransız birliğini Pozantı’da tutsak almışlardır.
Sakarya Zaferi sonrası İtilaf Devletleri’nin 22 Mart 1922 tarihinde teklif ettikleri mütareke metnine tepki gösteren Niğde eski mebusu (Mebusan Meclisi) Muhittin Bey’in, 28 Mart 1922 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisine gönderdiği bir telgrafta; Niğde halkının başlatılan Milli Mücadelenin Misak-ı Milli çizgisinde sonuçlanmasına kadar mücadeleye devam etmesi gerektiğini belirtmiştir.
Niğde’nin Milli Mücadelenin başladığı ilk andan itibaren aktif olarak faaliyet gösterdiği söylenebilir. Özellikle Adana ve Pozantı cephelerinde Niğde’de bulunan 11. Tümen’in aktif rol oynadığı görülmektedir. Niğde, Adana ve Pozantı cephelerine hem asker ve mühimmat, hem de erzak takviye etmiştir. Yine bölgede görülen azınlıkların taşkınlıklarına halkın oldukça sağduyulu yaklaşarak onların faaliyetlerini bertaraf ettikleri bilinmektedir. Adana ve Pozantı cephesindeki başarılarda hiç kuşkusuz Niğde’deki 11. Tümen’in çok büyük katkıları ve başarıları söz konusudur. Böylece Fransız ve bünyesindeki Ermenilerin Anadolu içlerine işgallerini genişletmeleri bu faaliyetlerle durdurulmuştur.
1.6. Cumhuriyet Dönemi
II. Meşrutiyet döneminde bağımsız sancak konumuna getirilen Niğde, Cumhuriyet döneminde il olmuştur.
Cumhuriyetin ilanından sonra 3 semtten (Şehiriçi, Tepeviran ve Kayabaşı) oluşan Niğde boşluğu doldurma yönünde gelişme göstermiştir. Bu dönemde ihtiyacı karşılayamayan resmi binalar yenilenmiş, cadde ve sokaklarda düzenlemelere gidilmiştir. Niğde’nin gelişmesindeki en büyük etkenlerden biri olan demiryolu ve istasyon binası 1933 yılında açılmıştır. 1960 tarihinde 21 mahalleden oluşan şehir, üç semtin arasındaki geniş boşluğun resmi binalar tarafından doldurulmasıyla, bütünlük kazanmaya başlamıştır.
1960’lı yılların başında genel hizmet binaları şehri oluşturan semtlerin ortasındaki geniş alana yerleşmiştir. Bu merkezdeki resmi binaların yoğunluğunu okullar oluşturmaktadır. Ayrıca Çocuk Yetiştirme Yurdu, Vakıf Öğrenci Yurdu, Çocuk Kütüphanesi ve Halk Kütüphanesi eğitim amaçlı kurumlar arasında sayılabilir. 1949 yılında Lise, 1957 yılında İlköğretmen Okulu, 1945’te Erkek ve Kız Enstitüsü açılmıştır. Ayrıca Hüdavend Hatun Türbesi yanında iki katlı Ebe Okulu mevcuttur. 1956 tarihinde Nüfus Müdürlüğü binası inşa edilmiştir. 1961 tarihinde Meteoroloji ve Karayollarına ait binalar tesis edilmiştir. 1955’te Verem Dispanseri Binası, 1960 tarihinde stadyum yanına bir Spor Bölge binası yapılmıştır. Fidanlık ve mezbaha binası 1960’ larda tesis edilen binalar arasında sayılabilir. Şehrin ticari yönünün gelişmesi için 1949’da Ziraat Bankası, 1953’te İş Bankası ve Halk Bankası, 1958’de Emlak Kredi Bankası kurulmuştur.
1992 yılında da şehirde Niğde Üniversitesi’nin kurulması şehrin gelişmesindeki en önemli etkenlerden biri olmuştur
1.7. Niğde’nin İdari Tarihi
Niğde, 1924 yılında Cumhuriyet döneminin ilk mülki taksimatıyla İl statüsüne kavuşmuştur. 1954 yılında Nevşehir, 1989 yılında Aksaray’ın il olmasıyla bugünkü mülki sınırlarını almıştır.
Niğde’nin Merkez İlçe, Altunhisar, Bor, Çamardı, Çiftlik ve Ulukışla olmak üzere altı ilçesi bulunmaktadır.
